Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
art. 77 ust. 1 Konstytucji RP
Dochodzenie odszkodowań i zadośćuczynień za pozbawienie wolności z powodów politycznych w latach 1944-1989
Podstawowe informacje
Więźniowie polityczni, represjonowani opozycjoniści i ich rodziny, wciąż mają prawo do zrekompensowania szkód i krzywd, które poniesie w związku z ich działalnością na rzecz niepodległego Państwa Polskiego w konsekwencji niektórych represji ze strony organów władzy publicznej w latach 1944-1989. Zapoznaj się z poniższymi odpowiedziami na najczęściej zadawane pytania związane z tym tematem lub przeczytaj jeden z artykuły dotyczące szczegółowych zagadnień w zakładce artykuły.
CO TO JEST USTAWA LUTOWA ? Dopiero przemiany polityczne przełomu lat 80. i 90. ubiegłego stulecia umożliwiły przeprowadzenie wnikliwej i starannej rehabilitacji osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległej Polski. 23 lutego 1991 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej dla potępienia metod stosowanych przez władzę komunistyczną, przywrócenia wiary w sprawiedliwe wyroki, dania satysfakcji ofiarom represji oraz ich rodzinom uchwalił ustawę o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, zwaną ustawą lutową.
CO UMOŻLIWIA USTAWA LUTOWA? CO W PRZYPADKU ŚMIERCI OSOBY REPRESJONOWANEJ? Na podstawie ustawy lutowej osoby represjonowane w latach 1944-1989 za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego mogą domagać się stwierdzenia za nieważne wydanych wobec nich wyroków przez reżim komunistyczny. Nieważność orzeczenia można stwierdzić mimo śmieci osoby represjonowanej. Ustawa lutowa umożliwia także domaganie się przez osoby represjonowane odszkodowania i zadośćuczynienia za represje doznane m.in. na podstawie wyroku sądowego za działalność niepodległościową przed rokiem 1989. W razie śmierci osoby represjonowanej uprawnienie do odszkodowania lub zadośćuczynienia posiadają małżonek, dzieci i rodzice tejże osoby. O świadczenia majątkowe na podstawie ustawy lutowej mogą występować także osoby, wobec których wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, jak również osoby, które w okresie od 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r. pełniły czynną służbę wojskową, do której odbycia zostały powołane za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
CZY MA ZNACZENIE OBYWATELSTWO LUB NARODOWOŚĆ REPRESJONOWANEGO ? Dla zastosowania ustawy lutowej nie ma znaczenia narodowość czy obywatelstwo skazanego, a zatem osoba represjonowana nie musi posiadać obywatelstwa polskiego, ale najważniejsze, aby czyn był popełniony na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, a nie innego państwa czy narodu.
CO JEŚLI ORZECZENIE ZOSTAŁO WYDANE, ALE NIE ZOSTAŁO WYKONANE? Na podstawie ustawy lutowej można domagać się świadczeń majątkowych mimo niewykonania orzeczenia represjonującego, wystarczające jest jego wydanie.
ŚWIADCZENIA MAJĄTKOWE DLA DZIECI REPRESJONOWANEJ MATKI Odszkodowanie i zadośćuczynienie mogą być przyznane dziecku matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, które przebywało bez matki w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia z powodu działalności niepodległościowej.
JAKĄ REKOMPENSATĘ MOŻE OTRZYMAĆ REPRESJONOWANY ? Aktualnie ustawa lutowa nie przewiduje maksymalnej wysokości świadczeń majątkowych, które mogą być przyznane osobie represjonowanej. Pierwotnie przewidziana w ustawie lutowej maksymalna granica w wysokości 25 000 zł została uznana za sprzeczną z Konstytucją. Wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia uzależniona jest od rozmiaru poniesionej szkody, czyli strat majątkowych oraz krzywdy, czyli cierpień fizycznych i psychicznych w związku z represjonowaniem. Niemniej jednak zostały wypracowane pewne kryteria, które należy uwzględnić przy określeniu rozmiaru doznanej krzywdy, takie jak: wiek poszkodowanego, stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność i czas trwania, nieodwracalność następstw uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (kalectwo, oszpecenie), rodzaj wykonywanej pracy, szanse na przyszłość, poczucie nieprzydatności społecznej, bezradność. Ponadto pod uwagę sąd bierze rozłąkę z rodziną, brak możliwości zajmowania się wychowywaniem dzieci, a także obecne uwarunkowania ekonomiczno-społeczne i zamożność społeczeństwa. Wysokość rekompensaty jest uzależniona od okoliczności konkretnego przypadku przy uwzględnieniu spraw podobnych. Obecnie przyznawane przez sądy odszkodowania i zadośćuczynienia sięgają od kilkunastu tysięcy do kilku milionów złotych.
JAK DŁUGO MOGĘ DOMAGAĆ SIĘ REKOMPENSATY ? Roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie na podstawie ustawy lutowej nie przedawniają się. Z tym, że należy mieć na uwadze to, że w przypadku wcześniejszego stwierdzenia nieważności orzeczenia, wniosek o odszkodowanie lub zadośćuczynienie trzeba złożyć w ciągu 10 lat od jego uprawomocnienia. Z wnioskiem o stwierdzenie nieważności orzeczenia można natomiast wystąpić w każdym czasie.
JAKIE ODSZKODOWANIE MOŻNA UZYSKAĆ ? Każdy przypadek jest inny. Z danych statystycznych wynika, że w latach 1991-2007 do sądów wpłynęło 46 530 wniosków o stwierdzenie nieważności orzeczeń. Wobec 68 060 osób zasądzono odszkodowanie i zadośćuczynienie. Średnia wysokość zasądzonych kwot wyniosła 16 186 zł. Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2015 r. odszkodowania lub zadośćuczynienia na mocy ustawy lutowej przyznano 388 osobom w łącznej kwocie 22 mln zł (średnia wysokość przyznanego odszkodowania lub zadośćuczynienia wynosiła 56,8 tys. zł). Dla porównania w 2012 r. odszkodowania przyznano 379 osobom w łącznej kwocie 11,6 mln zł (średnia wysokość przyznanego odszkodowania wynosiła 30,6 tys. zł). Wskazane dane świadczą o tendencji wzrostowej świadczeń majątkowych przyznawanych osobom represjonowanym.